❞ كتاب صبر بر آزمون الهی و جایگاه آن در ایمان ❝ ⏤ عبدالله عبدالرحیم عباد

پیشگفتار مترجم.......................................................................................................7
معرفی مؤلف...........................................................................................................11
مقدمهی مؤلف.........................................................................................................11
تعریف ابتال و صبر...............................................................................................17
برخی آیات و احادیث در موضوع آزمون الهی و صبر...............................................81
آیات آزمون الهی ................................ ................................ ...........................................81
8 -آیاتی دربارهی آزمایش به بدی )آزمایش شدن به مصیبت( .......................................81

َ
لّص ١٥٥[ ﴾البقرة: 511...................... ................................ ................................ .]81
2 -آیاتی دربارهی آزمایش به خوبی ................................ ..............................................81
3 -آیاتی در بردارندهی آزمایش به خوبی و بدی، هر دو ...............................................22
برخی آیات دربارهی صبر...........................................................................................22
برخی احادیث دربارهی صبر.......................................................................................22
انواع ابتالء و آزمایش..................................................................................................22
حقیقت صبر و بردباری...............................................................................................21
اقسام صبر...................................................................................................................32
اقسام صبر بر حسب قوت و ضعف: ..........................................................................32
آداب صبر ...................................................................................................................33

4 صبر در آزمون الهی و جایگاه آن در ایمان
آنچه در شکیبایی از آن کمک گرفته میشود..............................................................31
نقش و جایگاه صبر در ایمان......................................................................................02
نمونههایی از امتحان و ابتالء برخی از پیامبران و فرستادگان......................................00
پیامبر نوح علیه السالم ................................ ................................ ...................................00
ابراهیم علیه السالم ................................ ................................ ........................................02
یوسف و یعقوب علیهما السالم ................................ .....................................................02
ایوب علیه السالم ................................ ................................ ..........................................03
موسی علیه السالم ................................ ................................ .........................................02
موسی و جادوگران ................................ ................................ ........................................32
نابودی و هالکت فرعون و لشکریانش.......................................................................38
موسی به بنیاسرائیل فرمان میدهد که گوسالهای را قربانی کنند...............................32
موسی و خضر علیهما السالم......................................................................................33
عیسی و مادرش علیهما السالم...................................................................................30
سرور شکیبایان محمدص.........................................................................................31
نخست: در مکه ................................ ................................ .............................................31
دعوت علنی ................................ ................................ ..................................................22
مسلمانانی که در مکه شکنجه شدند...........................................................................22
پسر یاسرا ................................ ................................ ..............................................23
هجرت به حبشه ................................ ................................ ............................................23
وفات ابوطالب و خدیجه رضی اهلل عنها ................................ ........................................20
سفر رسول خداص به طائف ................................ ................................ .......................20
إسراء و معراج ................................ ................................ ...............................................20
آغاز اسالم انصار مدینه ................................ ................................ ..................................23
بیعت عقبه اول و دوم ................................ ................................ ....................................23

فهرست مطالب 5
اجازهی هجرت به مدینه................................ ................................ ................................22
فتح مکه، حجة الوداع و وداع پیامبر؛ با امتش ................................ ..........................21
نمونههایی از بندگان شایستهی خدا که مورد امتحان خدا واقع شدند........................12
عمربن الخطابس ................................ ................................ .........................................12
محنت عثمان بن عفانس ................................ ................................ ...............................12
محنت علی بن ابیطالبس ................................ ................................ ...........................13
شهادت حسین بن علی رضی اهلل عنهما و همراهانش ....................................................10
محنت حسن بن حسین بن علیس ................................ ...............................................13
محنت محمد بن حنفیه ................................ ................................ ..................................12
محنت امام ابوحنیفه ................................ ................................ .......................................12
محنت امام مالک بن انس ................................ ................................ ..............................11
محنت امام احمدبن حنیل ................................ ................................ ..............................11
محنت قاضی شریک بن عبداهلل ................................ .....................................................11
کتابهای مؤلف.......................................................................................................11

سپاس خدایی را که خطوط کلی دین را برایمان روش ساخت، با کتاب ناب خود بر
ما منت نهاد، آن را یگانه قانون، داور، و مرجع جهان و جهانیان کرد تا منافع مردمان بدان
سامان یابد و بنیادهای حق بدان استوار گردد. پس او را بر همهی آنچه تقدیر کرده و
تدبیر فرموده است سپاس و ستایش سزاست.
صلوات و درود او بر آن پیامبرش که آشکارا به فرمان وی بانگ برآورد و قوانین بهتر
زیستن را در جامعهی بشری پیاده نمود، محمد پیامبر خداص و نیز درود بر خاندان و
یاران وی باد.
مسلماً رویدادها و حوادث جهان مادی و نیز تحوالت اجتماعی بشر همچون
خوشبختی و بدبختی، بقا، فنا و ... تصادفی نیست بلکه وقوع آنها بر اساس قانون ثابتی
است که خداوند توانای کار دادن و حاکم بر سرنوشت بشر آن را در پهنهی گیتی نهاده
است. این قوانین ثابت همان سنتهای تبدیل و تحویلناپذیر خداوندند:

»هرگز برای سنت خدا تبدیلی نمییابی و هرگز برای سنت خدا دگرگونی نخواهی
یافت«.
یکی از سنتهای خداوند ابتالی انسان به خیر و شر است. ابتالء عبارت است از
امتحان و آزمایش انسان در سختی و آسایش. سنت ابتالی خداوند در بندگان بدینسان
است که باریتعالی بندگان را با امور شر و طاقتفرسا، مثل بیماری، فقر، سختیها و
معضالت دیگر و با امور خیر مثل دادن نعمت و ثروت و آسایش و ایجاد رفاه و سالمتی
و بینیازی و ... امتحان میکند. ابتال به خیر و شر به خاطر آن است که دانسته شود چه

8 صبر در آزمون الهی و جایگاه آن در ایمان
کسی در برابر مواهب الهی سپاسگذار و چه کسی در مقابل سختیها و بالها شکیباست.
خداوند بلندمرتبه میفرماید:

»و شما را از راه آزمایش به شر )بد و سختی( و خیر )نیک و آسایش( میآزماییم«.
آزمایش انسان گاهی در گشایش در نعمت است که شکر و سپاس را میطلبد و گاهی
در گرفتن نعمت و تنگی در مال و نقصان در جان و زیان و ضرر است که صبر و
شکیبایی الزم میدارد.
بنابراین انسان در هر حال مورد آزمون خداست که محنت و رنج و سختی و دشواری
مقتضی صبر است، و محنت و نعمت مقتضی سپاس و شکر.
انسان در مقابل دشواریها راحتتر میتواند صبر پیشه کند و این نوع صبر آسانتر از
صبر در مقابل نعمتها و به جا آوردن شکر و سپاست است، و میتوان گفت بزرگترین
و سختترین آزمایش بندگان نعمت و منحت خداوندی است و چه حکیمانه فرموده
است فاروق اعظم، عمربن خطابس آن جا که میفرماید: »بلینا بالرضاء فصربنا وبلینا
بالرساء فلم نصرب«: »به زیان آزموده شدیم و شکیبایی کردیم و به نعمت آزموده شدیم و
شکر نعمت را به جا نیاوردیم«.
الزمهی ابتال صبر است و صبر در ارتباط با ایمان جایگاه بسیار ارزنده و واالیی دارد.
صبر درخشندهترین خلق و خوی قرآنی است که در جایجای قرآن به نوعی مورد
عنایت پروردگار واقع شده است. صبر در قرآن عبارت از این است که انسان آنچه را که
برایش خوشایند است برای جلب رضایت خدا بر خود هموار گرداند. امام غزالی/
میفرماید: صبر دو گونه است: جسمانی و نفسانی، صبر جسمانی گاهی عبارت است از
تحمل کارهای دشوار و زیر بار نرفتن و گاهی تحمل بردباری در برابر ضربات سخت و
بیماری شدید و زخمهای سهمگین، صبر جسمانی هرگاه با موازین شرع منطبق باشد

پیشگفتار مترجم 9
صبر پسندیده است. و صبر مورد نظر شرع که همواره پسندیده است، صبر نفسانی است
8 که عبارت است از بازداشتن خویش از هوس دلخواه و ناروا.
توجه فراوان قرآن به صبر بهخاطر ارزش دینی و اخالقی آن است، صبر یک فضیلت
اخالقی ثانوی نیست، بلکه یک ضرورت است و ترقی و تعالی و تکامل آدمی جز در
سایهی آن امکانپذیر نیست. اگر صبر نباشد سعادت و خوشبختی فرد و جامعه هیچکدام
میسر نیست. بدون صبر نه دین پایدار است و نه دنیا. بنابراین صبر هم یک ضرورت
2 دنیوی است و هم یک ضرورت دینی
.

صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند، بر اثر صبر نوبت ظفر آید. اندیشمندان گفتهاند:
- صبر تلخ است ولی برِ شیرین دارد.
- گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی.
- هر که را طاوس باید، رنج هندوستان کشد.
بیشک اهل ایمان بیشتر در معرض آزارها و مصیبتها و ناخوشیها قرار میگیرند.
بالطبع ضرورت صبر در این جا بیشتر خود را نشان میدهد.
زیانهای مالی و جانی، از دست رفتن عزیزان ... همهی اینها الزمهاش تحمل و
بردباری است. در طول تاریخ بندگان خاص خدا، انبیاء و صلحا سخت مورد آزمون قرار
گرفتهاند. ابلیس در برابر آدم، نمرود در برابر ابراهیم، فرعون در برابر موسی، ابوجهل در
برابر محمد و ... . طبیعی است که پس از انبیا مؤمنان نسبت به دیگر انسانها بیشتر مورد
آزمون سخت خدا قرار میگیرند.
چنانکه حافظ میفرماید:
هرر کره در ایرن برزم مقرربترر اسرت جرررام برررال بررریشتررررش مررریدهنرررد

__________________________
8 -احیاء علوم الدین، ج 0 با اندکی تلخیص.
2 -الصبر فی القرآن، شیخ قرضاوی ص 80-80.

01 صبر در آزمون الهی و جایگاه آن در ایمان
با توجه به آیات قرآنی میتوان گفت واالترین و باالترین درجهی دینداری صبر است.
و بزرگترین ویژگی اهل ایمان صبر است. و بندگان شایستهی خدا به هر کجا که
رسیدهاند در پرتو صبر بوده است. قرآن صبر را کلید هر نیکی و دروازهی خوشبختی دنیا
و آخرت دانسته است.
دکتر عبداهلل عبادی از علمای معاصر اسالمی در این کتاب در باب ابتال و صبر جایگاه
آن در ایمان مطالبی بسیار نیکو و علمی نوشته است.
مؤلف حفظه اهلل ابتدا تعریفی جامع و مانع از ابتال و صبر بیان کرده و سپس به آیات و
احادیث در موضوع صبر و ابتال اشاره نموده و صبر را به بد و نیک تقسیم کرده است و
در ادامه حقیقت، اقسام، آداب و جایگاه صبر در ایمان را بیان فرمودهاند. در پایان
قهرمانانی از بردباران در طول تاریخ در عرصهی دعوت به سوی حق معرفی میکنند.
نخست از صبر ابراهیم؛ و در پایان از محنت قاضی شریک بن عبداهلل سخن گفته
است. به راستی با اختصاری که در گزینش مطالب وجود دارد حق مطلب را ادا کرده و
بحثی علمی ر تربیتی خوبی ارائه داده است. خداوند به وی جزای نیک عطا فرماید.
مترجم کوشیده همهی مطالب مؤلف را با عباراتی روان و به دور از پیچیدگیهای
ادبی ترجمه نماید. احادیث را تخریج و حتیاالمکان مصدر احادیث و روایات را
مشخص کند و مواردی را که نیاز به توضیح و اضافات داشته در پرانتز قرار داده و گاهی
در پاورقی اشارهای به آنها نماید.

 شرح جایگاه و ارزش صبر در مشکلات و گرفتاری‌ها و بیان فضایل آن است. نویسنده در آغاز تعریضی جامع از ابتلا و صبر عرضه کرده و سپس به آیات و احادیثی می‌پردازد که در این مورد به ما رسیده است. وی پس از تقسیم‌بندی صبر به نیک و بد، به حقیقت صبر و اقسام و آداب و جایگاه آن در ایمان می‌پرداز در بخش پایانی، قهرمانان و بزرگان از تاریخ را معرفی می‌کند که اسوه صبر و مقاومت در برابر مشکلات بوده و از آزمون‌های الهی سربلند بیرون آمده‌ان