ابوزرعه رازی، سرور حفاظ )۰۶۲-۰۱۲ ه(............................................................9
نسب و تربیت وی: .............................................................................................9
قدرت حفظ: .......................................................................................................9
ثنای علما بر وی: ............................................................................................. 01
گوشههایی از زندگی وی: ................................................................................ 01
وفات وی: ....................................................................................................... 00
امام دارقطنی )۶۲۶ - ۶۸۳ ه(.................................................................................۱۶
شخصیت و اخالق وی: ................................................................................... 01
شیوخ و شاگردان وی: ..................................................................................... 01
هوش سرشار وی: ........................................................................................... 01
آرای علما دربارهی وی: ................................................................................... 01
مولفات وی: ..................................................................................................... 01
وفات امام دارقطنی: ......................................................................................... 01
امام قرطبی، مفسر بزرگ )وفات: ۶۷۱ ه(.............................................................۱۷
رشد و تربیت: .................................................................................................. 01
شخصیت و اخالق امام قرطبی......................................................................... 01
0 -زهد و ورع امام قرطبی:....................................................................................01

2 علما صالحان و اندیشمندان
۲ -شجاعت وی در بیان حق:.................................................................................09
1 -سادگی و تواضع امام قرطبی:............................................................................۲1
1 -جدیت و اراده قوی:..........................................................................................۲1
1 -امانتداری علمی امام قرطبی:...........................................................................۲0
۶ -تالش علمی وی: ..............................................................................................۲0
برخی از شیوخ امام قرطبی: ............................................................................. ۲۲
شاگردان قرطبی: .............................................................................................. ۲1
تالیفات امام قرطبی: ......................................................................................... ۲1
روش امام قرطبی در نگارش تفسیر خود: ........................................................ ۲1
آرای علما درباره تالیفات قرطبی: ..................................................................... ۲1
وفات امام قرطبی: ............................................................................................ ۲1
امام لیث بن سعد )۱۷۳-9۲ ه(..............................................................................۰9
نام، نسب و سال والدت: ................................................................................. ۲9
زندگی و اقامت وی: ........................................................................................ ۲9
وضعیت عمومی جهان اسالم در دوران لیث بن سعد: ..................................... 11
شخصیت لیث بن سعد .................................................................................... 11
فقه و علم وی:........................................................................................................11
کرم و سخاوت وی:................................................................................................10
جایگاه لیث بن سعد در مصر:.................................................................................10
شیوخ وی: ....................................................................................................... 10
دانش آموزان وی: ............................................................................................ 1۲
برخی از مولفات وی: ...................................................................................... 1۲

علما صالحان و اندیشمندان 3
دربارهی وی گفتهاند: ....................................................................................... 1۲
وفات وی: ....................................................................................................... 11
امام نسائی )۶۲۶-۰۱۳ ه(.......................................................................................۶۳
تولد و سفر وی برای طلب علم:...................................................................... 11
مکانت علمی وی: ............................................................................................ 11
مناقب و فضائل وی: ........................................................................................ 1۶
ثنای علما بر وی: ............................................................................................. 11
عبادت و شجاعت امام نسائی: ......................................................................... 11
درگذشت وی: ................................................................................................. 11
حافظ ابن کثیر )۷۲۲ - ۷۷۲ ه(..............................................................................۶9
تولد و طلب علم: ............................................................................................ 19
جایگاه علمی حافظ ابن کثیر:........................................................................... 11
شیوخ ابن کثیر: ................................................................................................ 10
شاگران وی: ..................................................................................................... 1۲
تالیفات ابن کثیر: .............................................................................................. 11
در مجال علوم قرآن: ...............................................................................................11
در مجال سنت و علوم سنت:..................................................................................11
در مجال فقه و أصول: ............................................................................................11
در مجال تاریخ و مناقب: ........................................................................................1۶
ثنای علما بر وی: ............................................................................................. 1۶
وفات حافظ ابن کثیر: ...................................................................................... 11

4 علما صالحان و اندیشمندان
شاه ولی اهلل دهلوی، احیاگر سنت در سرزمین هند )۱۱۷۶-۱۱۱۲ ه(..............۲9
تولد و تربیت: .................................................................................................. 11
تدریس در نوجوانی: ........................................................................................ 11
تالشهای اصالحی شاه ولی اهلل: ..................................................................... 10
برخی از مولفات شاه ولی اهلل: .......................................................................... 1۲
درگذشت وی: ................................................................................................. 11
عالمه مفسر اصولی، محمد امین شَنقیطی )۱۶9۶-۱۶۰۳ه(...............................۳۳
0 -نام و نسب: ................................................................................................ 11
۲ -میالد و تربیت: ........................................................................................... 11
1 -طلب علم: .................................................................................................. 1۶
1 -همت وی در طلب علم: ............................................................................ 11
1 -وُسعت اطالعات و علم شیخ: .................................................................... 11
۶ -عقیده وی:.................................................................................................. 19
1 -مسئولیتها و کارهایی که ایشان در سرزمین خود بر عهده داشتند: ........... ۶0
1 -سفر به حج و ماندگاری در مدینه نبوی و تاثیر آن بر ایشان از ناحیه علمی:
۶۲ ........................................................................................................................
9 -وظایف و مسئولیتهایی که عالمه شنقیطی پس از استقرار در سرزمین
حرمین بر عهده گرفت: .................................................................................... ۶1
01 -زهد و وَرَع وی:....................................................................................... ۶1
00 -تالیفات وی: ............................................................................................. ۶1
0۲ -دوری ایشان از فتوا در اواخر حیات: ....................................................... 11

علما صالحان و اندیشمندان 5
01 -بازگشت وی به حق در صورت آشکار شدن آن برای ایشان: .................. 10
01 -وفات عالمه محمد امین شنقیطی: ............................................................ 10
مالکوم ایکس، مردی که ایستاده جان داد............................................................۷۶
آغاز: ................................................................................................................ 11
کودکی سخت: ................................................................................................. 11
کاکا سیاه: ......................................................................................................... 11
باز هم سرگردانی و زندان: ............................................................................... 11
آشنایی با اسالم: ............................................................................................... 1۶
اسالم از نوع »امت اسالم«: ............................................................................... 1۶
امت اسالم و نژاد پرستی سیاهان!..................................................................... 11
آزادی: .............................................................................................................. 11
حج و اسالم سنی:............................................................................................ 11
دیدار با ملک فیصل: ........................................................................................ 19
بازگشت از حج: .............................................................................................. 19
شهادت: ........................................................................................................... 11
محمد بن جریر طبری )۶۱۲-۰۰۲ ه(.....................................................................۸۶
تولد و تربیت وی: ........................................................................................... 11
سفرهای طبری در راه کسب علم:.................................................................... 11
دربارهی او گفتهاند: .......................................................................................... 11
شخصیت امام طبری: ....................................................................................... 1۶
آثار امام طبری:................................................................................................. 11

کتابهای سیرت و معرفینامهها به علت قدرت باالی حفظ او که به واسطهی آن در
میان اهل حدیث متمایز گشته بود از وی به عنوان »سرور حافظ« نام بردهاند.
وی امام محمد »ابو زرعه رازی« است. خود وی دربارهی خود میگوید: »دویست
هزار حدیث را چنان در حفظ دارم که دیگران قل هو اهلل احد را از بر دارند«.
نسب و تربیت وی:
او سید الحفاظ امام »عبیداهلل بن عبدالکریم بن یزید بن فروخ« محدث ری میباشد که
به سال ۲01 هجری قمری دیده به جهان گشوده است.
از کودکی طلب علم را آغاز کرد و در سن سیزده سالگی ری را ترک گفت و در کوفه
اقامت گزید. سپس باز به ری بازگشت و دوباره به سفر رفت و چهارده سال از وطن
دوری گزید. در سن 1۲ سالگی حدیث گفت. وی برای آموختن از علما به حجاز و شام
و مصر و عراق و جزیرة العرب و خراسان سفر کرد. از شیوخ وی میتوان به »احمد بن
یونس یربوعی« و »حسن بن بشر« اشاره کرد.
قدرت حفظ:
از ابن عدی روایت است که گفت: شنیدم ابویعلی موصلی میگفت: دربارهی حفظ
هیچکس نشنیدم مگر آنکه وقتی او را میدیدم میدانستم که تعریف او از خود او
بزرگتر است، مگر ابوزرعهی رازی که خودش از نامش بزرگتر بود که حفظ ابواب و
شیوخ و تفسیر را یک جا جمع کرده بود و ما به انتخاب او در واسط شش هزار حدیث
نوشتیم.

01 علما صالحان و اندیشمندان
ثنای علما بر وی:
ابوبکر بن خطیب میگوید: وی امامی ربانی و حافظی متقن بود که بسیار حدیث
میگفت. وی با احمد بن حنبل همنشین بود و با وی مذاکرهی حدیث نموده و از وی
حدیث روایت کرده است.
ابن ابی شیبه میگوید: ]در حدیث[ حافظ تر از ابوزرعه ندیدهام.
محمد بن اسحاق صاغانی میگوید: ابوزرعه به احمد بن حنبل شبیه است.
علی بن حسین بن جنید میگوید: کسی ندیدم که بیشتر از ابوزرعه به حدیث مسند و
منقطع مالک بن انس آگاه باشد و همچنین در سایر علوم.
ابن ابی حاتم میگوید: شنیدم یونس بن عبداالعلی میگفت: کسی متواضعتر از ابی
زرعه ندیدم در حالی که او و ابوحاتم امامان خراسان بودند.
نسائی میگوید: ابوزرعه رازی ثقه است.
اسحاق بن ابراهیم بن عبدالحمید قرشی میگوید: شنیدم عبداهلل بن احمد میگفت:
شبی با پدرم حفظم را مرور میکردم پس گفت: ای فرزندم حفظ حدیث پیش از این از
آن ما بود اما اکنون به خراسان تغییر مکان داده است و نزد این چهار جوان است:
ابوزرعه، آن که اهل ری هست و محمد بن اسماعیل که اهل بخارا است و عبداهلل بن
عبدالرحمن که اهل سمرقند است و حسن بن شجاع که از بلخ است...
گوشههایی از زندگی وی:
ابوعلی جزره میگوید: ابوزرعه به من گفت: بیا به نزد سلیمان الشاذکونی برویم و
حفظ حدیثمان را با وی مذاکره کنیم. ابوعلی میگوید نزد وی رفتیم و ابوزرعه آنقدر با
وی مذاکره کرد تا آنکه شاذکونی در حفظش ناتوان ماند. پس هنگامی که خسته و ناتوان
شد بر ابوزرعه حدیثی از احادیث اهل ری خواند که ابوزرعه آن را ندانست. سلیمان
گفت: سبحان اهلل حدیثی که از سرزمین خودت روایت شده است را نمیشناسی؟
ابوزرعه نیز در این حال ساکت بود و چیزی نمیگفت و سلیمان نیز او را به به شرم

علما صالحان و اندیشمندان 00
میآورد و به حاضران چنین وانمود میکرد که وی را ناتوان کرده است. پس هنگام که از
نرد سلیمان خارج شدیم دیدم که ابوزرعه بسیار غمگین است و میگوید: نمیدانم از کجا
این حدیث را آورد؟ به وی گفتم: همین االن این حدیث را ساخت )یعنی به دروغ( تا تو
را ناتوان کند و دچار شرم شوی. گفت: واقعا؟ گفتم: آری! پس دوباره خوشحال شد.

***

ابن عدی میگوید: شنیدم محمد بن ابراهیم مقری گفت: شنیدم فضلک الصائغ
میگفت: به مدینه وارد شدم و رفتم تا به در خانهی ابومصعب رسیدم. پس پیرمردی که
ریشش را حنا زده بود خارج شد و من در آن حال خواب آلوده بودم پس من را تکان داد
و گفت: از کجا آمدهای؟ چرا خوابت گرفته؟ گفتم من از ری هستم. گفت: ابوزرعه را
ترک کردهای و نزد من آمدهای؟ امام مالک و کسان دیگری غیر از او دیدهام اما چشمان
کسی به مانند ابوزرعه ندیدهاند.
وفات وی:
گروهی از حفاظ و امامان حدیث در حال وفات وی حضور داشتند. برخی از آنها از
جمله حافظ ابوحعفر محمد بن علی تستری )شوشتری( بود که داستان وفات وی را
اینگونه تعریف میکند:
در هنگام وفات ابوزرعهی رازی در ماشهران به نزد وی حاضر شدیم و ابوحاتم و
محمد بن مسلم و منذر شاذان و گروهی از علما نزد وی بودند. پس حدیث تلقین بر
شخص در حال مرگ را به یاد آوردیم که رسول اهللص میفرماید: »به مردگان خود ال
اله اال اهلل را تلقین کنید«.
اما آن جمع از اینکه ال إله إال اهلل را به ابوزرعه تلقین کنند خجالت کشیدند و هیبت او
آنان را از این کار بازداشت. پس ]نقشهای کشیدند و[ گفتند: بیایید حدیث را ]با سند آن[
ذکر نماییم.

02 علما صالحان و اندیشمندان
محمد بن مسلم بن واره گفت: »ضحاک بن مخلد ما را از عبدالحمید بن جعفر از
صالح حدیث گفت« و جمله را نا تمام گذاشت.
ابوحاتم گفت: »بندار ما را حدیث گفت که ابوعاصم ما را حدیث گفت از عبدالحمید
بن جعفر از صالح« و دیگر ادامه نداد.
در این حال ابوزرعه در حالی که در حال وفات بود حدیث را به طور کامل چنین
روایت کرد:
»بندار ما را حدیث گفت که ابوعاصم ما را چنین حدیث گفت که عبدالحمید بن
جعفر ما را حدیث گفت از صالح بن ابی عریب از کثیر بن مرة حضرمی از معاذ بن جبل
رضی اهلل عنه که گفت: رسول اهللص فرمودند:
»هرکه آخرین سخنش ال اله اال اهلل باشد وارد بهشت میشود« و جان به جان آفرین
تسلیم کرد...
ابوالحسین بن منادی و ابو سعید بن یونس رحمه اهلل میگویند: ابوزرعهی رازی در
آخرین روز از سال ۲۶1 هجری قمری دیده از جهان فرو بست.
منبع: سایت طریق اإلیمان با کمی تغییر و تصرف

ذ

 این کتاب در مورد بزرگان و صالحان و دانشمندان جهان اسلام می باش