خبر واحد اصطلاحاً خبري است كه تعداد راويان يا طرق روايت آن به تـواتر نرسـيده
باشد به همين دليل در مباحث سنت نزد برخي از اصوليين چنين خبري «مظنون الصـدق »
تلقي شده است. حجيت خبر واحد در اثبات عقايد محل خلاف است. گروهـي از علمـا
چنين خبري را مفيد ظن و در حوزهي عقايد غير قابل استناد ميدانند. استدلال اين گـروه
اين است كه اعتقاد به حصول علم از طريق خبر واحد لوازم و اقتضائاتي دارد كـه شـرعاً
يا عقلاً مردودند. رد اين لوازم و اقتضائات دليل رد اصلي چنين اعتقادي است. اين لـوازم
و اقتضائات عبارتند از: تصديق بلا تأمل خبر واحد، تنـاقض ميـان خبـر متضـاد دو راوي
عادل، تصديق مدعيان نبوت، نسخ قرآن و اخبار متواتر با اخبار آحاد، تفسيق مجتهدي كه
اجتهاد وي خلاف مفاد خبر واحد باشد، كفايت شهادت شاهد واحد بدون تزكيـه و نفـي
احتمال كذب خبر واحد. در مقابل گروهي ديگر از علما خبر واحـد را موجـب حصـول
علم و از همين رو در مباحث عقيده قابل احتجاج شمردهاند. اين گروه پـس از نقـد و رد
استدلال قائلين به عدم حجيت براي اثبات نظر خود دلائلي مطرح كردهانـد. دلائـل آن هـا
اجمالاً عبارتند از: اگر خبر واحد مفيد ظن باشد تبعيت از آن مطلقاً مردود است چـرا كـه
خداوند از تبعيت ظن نهي فرموده است، عمل به خبر واحد بـه اتفـاق علمـا در مـوا ردي
واجب است و اين خود به معناي اعتراف به حصول علـم اسـت. در آيـه «ي نَفَـر » انـذار
طائفهاي از مومنين لازم الاتباع شمرده شده است و طائفه بر افراد كمتر از حد تـواتر هـم
قابل اطلاق است. بنابراين، انذار و اخبار افراد آحاد از نظر قرآن واجب الاتبـاع اسـت. در
قرآن به سوال از اهل ذكر علي الاطلاق امر شده اسـت و سـوال مجتهـدان از مقلـدان در
واقع سوال از مفاد اخبار آحاد است، اگر قبول مفاد اخبار آحاد الزامي نباشد امر به سـوال
از آنان مفيد فايدهاي نخواهد بود. تبليغ شرع و اقامهي حجت در عصـر رسـالت غالبـاً از
طريق ارسال افراد آحاد صورت ميگرفته است، اگر اخبار آنان مفيد علم نباشد الزام آنـان
معقول و مشروع نخواهد بود. آنچه پيامبر  در حوزهاي مسـائل شـرعي فرمـوده اسـت

6 بررسي حجيت اخبار آحاد در عقيده
مضموناً وحي و الهام الهي است و هرچه مبتني بر وحي و الهـام الهـي باشـد در دايـره ي
حفظ و كفايت خداوند واقع ميشود. پيامبر  همواره بر استماع، حفظ و ابلاغ احاديـث
تأكيد فرمودهاند، صغار صحابه همواره با سوال از بزرگان صحابه و در واقع با توسـل بـه
اخبار آحاد آنان در بارهي مسائل اعتقادي كسب علم ميكردهانـد و ايـن شـيوه در قـرون
اوليهي اسلامي معمول بوده است. محدثان بزرگ در ضمن نقل اخبـار آحـاد بـ ه صـحت
صدور آنان از پيامبر  تصريح كردهاند. مخالفان حصول علم از طريق خبر واحد خود از
طريق اخبار آحاد از آراء و فتاواي امامانشان آگاه شدهاند. قرآن در موارد وقوع خلاف امر
به مراجعه به كتاب و سنت فرموده است. اگر سنت به عنوان محل مراجعه و حل اختلاف
مفيد علم نباشد ارجاع اختلاف به آن مفيد فايدهاي نخواهد بود. قـرآن زنـان پيـامبر  را
مامور به تبليغ آيات نازل و احاديث وارد در منزل آنان نموده است. اگر خبر واحـد مفيـد
علم و قابل احتجاج نبود چنين امري از جانب خداوند صادر نميشد. ايـن اسـتدلال كـه
«خبر واحد ظني الثبوت است و به همين دليل مثبت عقيده نيست» خـود محـل اخـتلاف
است و آنچه محل خلاف باشد خود ظني و غير قابـل احتجـاج اسـت. اعتقـاد بـه عـدم
حجيت اخبار آحاد منجر به رد مسائل و احكام شرعي مبتني بر خبـر واحـد مـي شـوند و
نهايتاً اكثر احكام شرع دچار اختلال و تعطيل مـي گردنـد. ايـن پايـان نامـ ه طـي مباحـث
مختلف به بررسي تفصيلي دلائـل موافقـان و مخالفـان حجيـت اخبـار آحـاد در مسـائل
اعتقادي پرداخته و نهايتاً به اين نتيجه رسيده است كه:
اولاً: احاديث آحاد صحيح محوف به قرائن مفيد علم و مثبت عقايد هستند.
ثانياً: احاديث آحاد منقول در كتب سته كه ايرادي بر صـحت اسـناد آن هـا وارد نشـده
باشد مفيد علم و موجب ثبوت عقايد هستند.
ثالثاً: احاديث آحادي كه صحت آنها اجماعي است يا از سوي امت تلقي بـه صـحت
شدهاند مفيد علم و در حوزهي عقايد قابل استنادند.
واژههاي كليدي، خبر، خبر واحد، حديث، علم، ظن و عقيده.

سپاس صانع سبحان را كه صـ نع و ابـداعش موجـود بـه وجـود اوسـت. اول و آخـر
محدودات است و ظاهر و باطن موجودات.
و سلام و صلوات بر سلسله انبياء و اولياي الهي از آدم نبي االله تا محمـد رسـول االله و
ياران گرانقدرش كه جو تحجر را شكستند و حـلاوت حكمـت را بـه جـان هـاي شـيفته
چشاندند.
درود بر آنان كه پردهي پندار دريدند و غير از خدا هيچ نديدند، آنان كه در بارگاه علم
نزول كردند و با سيرت متينشان قرار را بر جانهـاي بـي قـرار دانـش پـژوه آوردنـد. آن
استادان ايستاده بر ژرفاي انديشه، آري در مكتب عشق قدر علم را حدي نيست زيرا «

پايان نامهي اينجانب به مدد استاداني چون دكتر جليل اميدي (اسـتاد راهنمـا) و دكتـر
جلال جلاليزاده (استاد مشاور) بعد از كنكاشهاي فراوان به انجام رسيد. در اينجـا اگـر
تشكري هست به رسم ادب و احترام است نه به قدر زحمات آن استادان كه اين اينجانب
را طريق تحقيق آموختهاند و با الطـاف مـرام و انـوار كـلام شـان راهنمـائيم را بـر عهـده
گرفتهاند. همچنين از استادان محترم داور كمال تشكر را دارم.
شايسته است كه از نصرت بيمنت آناني كـه بـار زحمـت سـال هـاي متمـادي دوران
تحصيلاتم را كريمانه به دوش كشـيدند و در ايـن راه از هـيچ كوشـش و تلاشـي دريـغ
-1 اگر مقام، مقام تشكر و سپاس باشد اين حديث صحيح پيامبر اكرم صلي االله عليه وسلم كه فرموده است: «من
لم يشكر الناس لم يشكر االله» [سنن ترمذي، آلبـاني آن را در سلسـه احاديثـه صـحيحه خـود، شـماره ( 417 (
صحيح گفته است] ، يعني: «كس ي كه شكرگذار مردم نباشد، از خداوند تبارك و تعال ي تشـكر نكـرده اسـت ،»
مناسبتر از اين جمله ميباشد كه خالي از اشكال عقدي نيست، زيرا كه مقام استاد هر قـدر هـم بلنـد مرتبـه
باشد انسان را به مرحله عبوديت نميكشاند. (مصحح)

8 بررسي حجيت اخبار آحاد در عقيده
نكردند «پدر «و » مادر» گرانقدرم سپاسگذاري نمايم و از همراهي يها ها و همدلي دوستان
خوب و فرزانهام آقايان محمد رسول ابوالمحمدي و مهدي صالحي نيز قدرداني مينمايم.
اگر نقص يا لغزشي بر جريدهي گفتارهاي اين دفتر نشسته از من است و اگر رنـگ و
لعابي از گلبرگش ميتراود از نفس پاك استادان و همراهان است

خبر واحد اصطلاحاً خبری است که تعداد راویان یا طرق روایت آن به تواتر نرسیده باشد به همین دلیل در مباحث سنت نزد برخی از اصولیین چنین خبری «مظنون الصدق» تلقی شده است. حجیت خبر واحد در اثبات عقاید محل خلاف است.